एजेन्सी । भारतको नागपुरमा फूलको पसल सञ्चालन गर्ने आशीष नागोस हरेक दिन क्रिप्टोकरेन्सी व्यापार सिकिरहेका छन् । उनी जस्तै हजारौं मानिस भारतका विभिन्न भागमा यो नयाँ लगानीतर्फ आकर्षित भइरहेका छन् । पहिले नागोस स्टक अप्सन्समा व्यापार गर्थे, तर नयाँ नियमहरूका कारण यो कठिन भयो । अहिले २८ वर्षीय नागोसलाई आशा छ कि क्रिप्टो व्यापार उनको पारिवारिक व्यवसायका लागि ब्याकअप बन्न सक्छ ।
ग्राहकको प्रतीक्षा गर्दै आफ्नो पसलको अगाडि बसेका नागोसले समाचार एजेन्सी रोयटर्सलाई भने, “म आफ्नो पसल सञ्चालन गर्न चाहन्छु, तर जब व्यापार सुस्त हुन्छ, जस्तै तिहारपछि, तब व्यापारबाट आम्दानी गर्न सकूँ ।” उनको वरिपरि रातो गुलाब र गोदावरी फूलका गुच्छाहरू थिए ।
पछिल्लो वर्ष क्रिप्टोकरेन्सी अपनाउने देशहरूमा भारत सबैभन्दा अगाडि रह्यो । क्रिप्टोकरेन्सी डेटा प्रदान गर्ने वेबसाइट कॉइनगेकोका अनुसार, भारतमा नागोस जस्ता नयाँ व्यापारीहरूको कारणले बिटकॉइन, इथेरियम, डोजकइन र अन्य क्रिप्टोकरेन्सीको व्यापार मात्रा अक्टोबर–डिसेम्बर त्रैमासिकमा दोब्बर भई १.९ अर्ब अमेरिकी डलर पुगेको छ ।
क्रिप्टो व्यापारको ग्राफ भारतका साना सहरहरूमा तीव्र रूपमा वृद्धि भइरहेको छ । अहिले युवा क्रिप्टो व्यापारमार्फत आफ्नो आम्दानी बढाउने प्रयास गरिरहेका छन् । भारतको १.४ अर्ब जनसंख्यामध्ये दुई–तिहाइ मानिसहरू ३५ वर्षभन्दा कम उमेरका छन् ।
पहिले स्टक र डेरिभेटिभ्समा लगानी गर्ने युवाहरू अब क्रिप्टोतर्फ आकर्षित भइरहेका छन् । यसको एउटा कारण भनेको अमेरिकामा राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको विजय पछि क्रिप्टो क्षेत्रलाई बढी छुट मिल्ने आशा जाग्नु हो । अकाउन्टेन्सी फर्म ग्रान्ट थोर्नटन भारतका पार्टनर कुश वाधवाका अनुसार, भारतको क्रिप्टो बजार सन् २०३५ सम्म १५ अर्ब अमेरिकी डलरभन्दा बढी हुनसक्छ ।
रोयटर्ससँगको कुराकानीमा भारतको क्रिप्टो ट्रेडिङ एक्सचेन्ज मुद्रेक्सका सह–संस्थापक एडुल पटेल भन्छन्, “तलको स्तरमा क्रिप्टोप्रति धेरै जिज्ञासा छ, विशेष गरी ट्रम्प राष्ट्रपति बनेपछि क्रिप्टोको पूरै परिदृश्य परिवर्तन भइरहेको छ ।”
अमेरिकी बजार र क्रिप्टोको वृद्धिः
जनवरीमा डोनाल्ड ट्रम्प राष्ट्रपति बनेपछि क्रिप्टोकरेन्सीको मूल्यहरूमा तीव्र वृद्धि देखियो । लगानीकर्ताहरूलाई आशा छ कि उनको सरकार क्रिप्टो क्षेत्रलाई अनुकूल नीतिहरू अपनाउनेछ ।
बिटकॉइन, इथेरियम र अन्य डिजिटल मुद्राहरूको मूल्य चुलियो । अमेरिकी बजारमा ठूला संस्थाहरूले पनि लगानी बढाए, जसका कारण बिटकॉइनको मूल्य लगभग १ लाख ४ हजार ११० अमेरिकी डलर पुगेको थियो । तर केही समयपछि नै यो ९० हजार अमेरिकी डलर प्रति बिटकॉइनमा झरेको थियो ।
साना सहरहरूबाट क्रिप्टोमा ठूलो लगानी
भारतमा क्रिप्टो व्यापारका लागि शीर्ष १० सहरहरुमध्ये ७ साना सहरहरू रहेका छन् । जसमा जयपुर, लखनऊ र पुणे प्रमुख छन् । यो डेटा कॉइनस्विचको हो, जुन भारतको एक ठूलो क्रिप्टो प्लेटफर्म हो ।
कॉइनस्विचका उपाध्यक्ष बालाजी श्रीहरि भन्छन्, “अहिले वृद्धिको मुख्य स्रोत महानगरहरू होइन, साना सहरहरू हुन् । यो स्टक बजार र क्रिप्टो दुवैमा देखिएको छ ।”
सरकारको कर नीति र व्यापारको प्रभाव
भारत सरकारले क्रिप्टो व्यापारमा कडा कर लगाएको छ । तर पनि २५ वर्षीय सागर नेवारे जस्ता युवा यसमा सक्रिय छन् । नेवारे भन्छन्, “मेरो बुबाले केही वर्षअघि आफ्नो प्लास्टिक प्याकेजिङ व्यवसाय बन्द गर्नुपरेको थियो । मेरो सपना छ कि म क्रिप्टोबाट पैसा कमाएर त्यसलाई पुनः सुरु गर्न सकूँ ।”
नेवारे नागपुरको ट्रान्सपोर्ट अफिसमा काम गर्छन् र मासिक २५ हजार भारतीय रुपैयाँ कमाउँछन् । उनले नागपुरकै थट्स म्याजिक ट्रेडिङ एकेडेमीमा हरेक दिन क्रिप्टो व्यापार सिकिरहेका छन् । यो क्लास यश जायसवालले सञ्चालन गर्छन्, जो आफैं एक इक्विटी अप्सन्स व्यापारी हुन् । क्लासको कोठाको पर्खालमा एउटा पोस्टर छ, जसमा लेखिएको छ, “तपाईं आफ्नो सपना पूरा गर्न मात्र एउटा व्यापार टाढा हुनुहुन्छ ।”
भारतमा क्रिप्टो नियमनको अस्पष्टता
भारतमा क्रिप्टोकरेन्सी नियमन कसले गर्ने भन्ने अझै स्पष्ट छैन । भारतमा क्रिप्टो व्यापारबाट नाफामा ३० प्रतिशत कर लाग्छ । जुन विश्वकै कठोर नियमहरूमध्ये एक हो । तर भारतले अहिलेसम्म क्रिप्टोलाई पूर्ण रूपमा प्रतिबन्ध लगाएको छैन, न त कुनै नयाँ कानुन बनाएको छ ।
रोयटर्सको रिपोर्ट अनुसार भारतको बजार नियामक क्रिप्टोलाई नियमन गर्न तयार छ, तर सरकारले अहिलेसम्म स्पष्ट नीति ल्याएको छैन । भारतीय रिजर्भ बैंक (आरबीआई) भने क्रिप्टोसम्बन्धी निरन्तर चेतावनी दिँदै आएको छ ।
आरबीआईले डिसेम्बर २०२४ मा प्रकाशित गरेको वित्तीय स्थिरता रिपोर्टमा भनेको छ, “क्रिप्टो सम्पत्ति र स्टेबलकोइनको व्यापक प्रयोग आर्थिक स्थिरताका लागि खतरा हुन सक्छ ।”
भारतको क्रिप्टो बजारको भविष्य
भारतमा क्रिप्टोकरेन्सी बजार सन् २०२३ मा ६.२ अर्ब अमेरिकी डलरको थियो, जुन तीव्र रूपमा बढिरहेको छ । यसको मुख्य कारण डिजिटलीकरण, खुद्रा लगानीकर्ताहरूको बढ्दो संलग्नता र ब्लकचेन प्रविधिको विकास हो ।
केन रिसर्चको रिपोर्ट अनुसार, नियामक अनिश्चितताहरूका बाबजुद, भारतमा क्रिप्टो अपनाउने प्रवृत्ति बलियो छ, विशेष गरी मुम्बई, दिल्ली र बैंगलोर जस्ता ठूला सहरहरूमा । वजीरएक्स, कॉइनडीसीएक्स र जेबपे जस्ता प्लेटफर्महरू यस क्षेत्रमा अग्रणी छन् ।
भारतको १.४ अर्ब मोबाइल कनेक्शन र ७० करोड इन्टरनेट प्रयोगकर्ताका कारण क्रिप्टो व्यापार तीव्र रूपमा बढ्दै गएको छ । तर बैंकिङ प्रतिबन्ध, वित्तीय साक्षरताको अभाव र ऊर्जाको खपतसम्बन्धी चिन्ताहरू प्रमुख चुनौतीहरू हुन् ।
सरकारले ब्लकचेन प्रविधिको प्रवद्र्धन गर्न र यसको नियमन गर्न प्रयास गरिरहेको छ । यसका लागि ७० करोड भारतीय रुपैयाँ ब्लकचेन एक्सेलेरेटर र सिबिडिसी (केन्द्रीय बैंक डिजिटल मुद्रा) अनुसन्धानमा लगानी गरिएको छ ।
भारत क्रिप्टो बजारमा प्रमुख खेलाडी बन्न सक्छ
केन रिसर्चको अनुमान छ कि यदि भारतले व्यवस्थित कानुनी संरचना प्रस्तुत गर्छ भने, यसले बजारमा विश्वास र संलग्नतालाई बढाउनेछ । यसले भारतलाई वैश्विक क्रिप्टो परिदृश्यमा प्रमुख खेलाडी बनाउन सक्छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस्