एजेन्सी । टेस्ला र सामाजिक सञ्जाल साइट ‘एक्स’का मालिक, एलन मस्कले गत महिना डोनाल्ड ट्रम्पको न्यूयोर्क सिटीमा भएको सभामा अमेरिकी सरकारी खर्चबाट कम्तीमा दुई ट्रिलियन डलर कटौती गर्न अनावश्यक खर्च हटाउने बताएका थिए ।

मस्कलाई नवनिर्वाचित ट्रम्पलाई नयाँ सरकारी दक्षता विभागको सह–प्रमुखमा नियुक्त गरेका छन् । उनको नियुक्तिले उनलाई आफ्ना योजनालाई कार्यान्वयन गर्न मौका दिएको छ ।

सन् २०२३ को अक्टोबरदेखि सन् २०२४ को सेप्टेम्बरसम्मको आर्थिक वर्षमा अमेरिकी संघीय सरकारले ५.३ ट्रिलियन डलर खर्च गरेको थियो । यसले मस्कले प्रस्ताव गरेको २ ट्रिलियन डलर कटौती अमेरिकी संघीय सरकारी खर्चको करिब ३० प्रतिशतको कटौतीको प्रतिनिधित्व गर्छ ।

उक्त प्रस्ताव कत्तिको यथार्थपरक छ?
राष्ट्रिय ऋणमा ब्याज भुक्तानीमा करिब ८८० बिलियन डलर (कुल अमेरिकी सरकारी खर्चको १३ प्रतिशत) खर्च हुन्छ, जसलाई अमेरिकी सरकारलाई डिफल्टमा नराखी घटाउन सकिँदैन।

करिब १.४६ ट्रिलियन डलर (२२ प्रतिशत) सामाजिक सुरक्षामा खर्च हुन्छ, जसमा मुख्य रूपमा अमेरिकामा अवकाश उमेर पार गरिसकेकाहरूको लागि पेन्सन हुन्छ । यो खर्च अनिवार्य हो, जसलाई कानूनी रूपमा योग्यहरूका लागि खर्च गर्नुपर्छ।

सरकारी खर्चका अन्य ठूला अनिवार्य खर्चहरूमा मेडिकेयर – मुख्य रूपमा ६५ वर्षभन्दा माथिका अमेरिकीहरूलाई सेवा दिने सरकारी अनुदानको स्वास्थ्य बीमा कार्यक्रम समावेश छ।

वैकल्पिक अमेरिकी सरकारी खर्च जुन स्थायी रूपमा कानुनमा गरिएका छैनन् तर अमेरिकी कानून निर्माताहरूले वार्षिक रूपमा मतदान गरेर स्वीकृत गर्नुपर्छ । रक्षाका लागि (८७४ बिलियन, १३ प्रतिशत), यातायात (१३७ बिलियन डलर, २ प्रतिशत) र शिक्षा, तालिम, रोजगार र सामाजिक सेवा (३०५ बिलियन डलर, ५प्रतिशत) समावेश गर्दछ। समग्रमा, वैकल्पिक खर्चले सन् २०२३ को आर्थिक वर्षमा कुलको करिब २५ प्रतिशत प्रतिनिधित्व ग¥यो, जसमा आधाभन्दा बढी रक्षा क्षेत्रमा खर्च भयो।

सिद्धान्तमा, वैकल्पिक खर्चलाई ट्रम्प प्रशासनले अनिवार्य खर्चभन्दा सजिलै कटौती गर्न सक्ने थियो । डोनाल्ड ट्रम्पले भनेका छन् कि मस्क र सरकारी दक्षता विभागका उनका सह–प्रमुख विवेक रामास्वामीले सरकारी ब्युरोक्रेसीलाई भत्काएर, अनावश्यक नियमहरूलाई कटौती गरेर र सरकारी एजेन्सीहरूको पुनर्संरचना गरेर यो बचत हासिल गर्नेछन् ।

अप्रिल २०२३ मा बीबीसीसँगको अन्तर्वार्तामा मस्कले सन् २०२२ मा सामाजिक सञ्जाल ट्विटर (अब एक्स) अधिग्रहण गरेपछि यसको स्टाफलाई ८ हजारबाट एक हजार ५०० मा घटाएको दाबी गरेका थिए ।

तर विश्लेषकका अनुसार मस्कले लक्षित गरेका २ ट्रिलियनक डलरको बचत अमेरिकी सरकारको खर्चबाट वैकल्पिक खर्चबाट मात्र आउने हो भने यातायात, कृषि, होमल्याण्ड सेक्युरिटी लगायतका सम्पूर्ण एजेन्सीहरूलाई पूरै बन्द गर्नुपर्ने हुनेछ । वैकल्पिक खर्च सन् २०२३ मा १.७ ट्रिलियन डलर मात्र थियो ।

मस्कले २ ट्रिलियनडलरको बचत एक वर्षमै गर्ने लक्ष्य राखेको हो वा लामो समयावधिमा, स्पष्ट भने गरेका छैनन्, तर धेरै अमेरिकी सार्वजनिक वित्त विशेषज्ञहरू, जसले अमेरिकी सरकारी खर्च कटौतीको सैद्धान्तिक रूपमा समर्थन गर्छन्, निकट भविष्यमा यस्तो ठूलो मात्रामा बचत सम्भव नभएको विश्वास गर्छन्।

सन् २०२२ मा हाउस अफ रिप्रेजेन्टेटिभ्सको नियन्त्रण लिएपछि, रिपब्लिकन कानून निर्माताहरूले अन्य रिपब्लिकनहरूको प्रतिरोधको सामना गर्दै वैकल्पिक सरकारी खर्चमा १३० बिलियन डलरको अपेक्षाकृत साना कटौती पारित गर्न संघर्ष गरेका छन्।

यस्तो पनि हो कि डोनाल्ड ट्रम्पले सामाजिक सुरक्षालाई करबाट मुक्त गरेर यसलाई अझै वित्तीय रूपमा उदार बनाउने वाचा गरेका थिए । र, रक्षा क्षेत्रमा ट्रम्पले अमेरिकाभर एक आइरन डोम मिसाइल डिफेन्स शिल्ड निर्माण गर्ने भनेका थिए, जसले यस क्षेत्रमा कटौती होइन, बढोत्तरी हुने संकेत गर्छ ।

सन् २०२४ मा अमेरिकी संघीय सरकारी खर्च अमेरिकी अर्थतन्त्रको करिब २३ प्रतिशत रहेको थियो । यो अन्य विकसित देशहरूको राष्ट्रिय सरकारी खर्चभन्दा धेरै सानो हिस्सा हो । तर, अमेरिकामा सरकारी खर्चको ठूलो हिस्सा – लगभग सम्पूर्ण विद्यालय खर्च सहित संघीय स्तरभन्दा राज्यस्तरमा गरिन्छ, र राज्यहरूले स्थानीय बिक्री र सम्पत्ति करबाट वित्त पोषित हुन्छन्।

अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले सन् २०२४ मा अमेरिकी सामान्य सरकारी खर्च, जसमा व्यक्तिगत राज्यहरूको खर्च पनि समावेश छ, अमेरिकी कुल गार्हस्थ उत्पादनको करिब ३७.५ प्रतिशत हुने प्रक्षेपण गरेको छ ।

यो बेलायतको ४३ प्रतिशत जर्मनीको ४८ प्रतिशत र फ्रान्सको ५७ प्रतिशतको तुलनामा कम हो । अहिले अमेरिकी सरकार वार्षिक घाटा चलाउँदैछ – यसको खर्च र कर राजस्वको बीचको छोटा घाटा – जुन यसको अर्थतन्त्रको करिब ६ प्रतिशत बराबर छ । अमेरिकी जनता द्वारा धारण गरिएको राष्ट्रिय ऋण अर्थतन्त्रको आकारको करिब ९७ प्रतिशत बराबर छ ।