एजेन्सी । इरानको फोर्दो यस्तो स्थान हो, जहाँ हालका दिनहरूमा सायद संसारभरिका सबैभन्दा धेरै नजरहरू गएका छन् । पश्चिमी गुप्तचर एजेन्सीहरूले सन् २००९ मा पहिलो पटक सार्वजनिक रूपमा फोर्दोमा एक गोप्य आणविक संयन्त्र रहेको जानकारी दिएका थिए ।
अब अमेरिकाबाट यहाँ गरिएका हवाई आक्रमणहरूले यो संघर्ष कुन दिशातर्फ बढ्ने हो भन्ने कुरामा निर्णायक भूमिका खेल्नेछ । डिफेन्स इन्टेलिजेन्स एजेन्सीबाट चुहिएको एक मूल्यांकन अनुसार अमेरिकी आक्रमणमा इरानको आणविक कार्यक्रमका प्रमुख भागहरू नष्ट भएका छैनन् ।
यी आक्रमणहरूले ईरानको आणविक महत्वाकांक्षालाई केही वर्ष होइन, केवल केही महिना मात्रै पछाडि धकेल्न सकेका छन् । यद्यपि यो प्रारम्भिक मूल्यांकन हो र यसलाई कम विश्वसनीय मानिएको छ किनभने प्रारम्भिक दिनहरूमा वास्तविक अवस्था बुझ्न अत्यन्तै गाह्रो हुन्छ । यो यस्तो स्थान हो जसलाई जानाजान मानिसहरूको नजरबाट टाढा राखिएको छ ।
इरानको आणविक कार्यक्रममा कति क्षति ?
डिआइए अमेरिकी रक्षा मन्त्रालय अर्थात् पेन्टागनको आफ्नै एजेन्सी हो, जसले सैन्य अभियानहरूका लागि विशेष गुप्तचर जानकारी सङ्कलन गर्छ । यो ठूलो परिमाणमा प्राविधिक गुप्तचर जानकारी सङ्कलन गर्छ। तर, यो यी जस्ता अन्य एजेन्सीहरूभन्दा फरक छ ।
ज्वाइन्ट चिफ्स अफ स्टाफका चेयरम्यान जनरल ड्यान केनले आक्रमणपश्चात् तुरुन्तै भने, “कति अन्तिम क्षति भएको हो भन्ने मूल्यांकन गर्न केही समय लाग्नेछ ।” तर प्रश्न यो हो कि कुनै आणविक कार्यक्रमलाई पूर्ण रूपमा नष्ट गर्नु वा क्षति पु¥याउनु वास्तवमा के अर्थ राख्छ र त्यसको जानकारी कसरी प्राप्त गरिन्छ ?
आक्रमणपश्चात् उपग्रहबाट देखिएका खाडल वा धुलोको मुस्लोले जमिन मुनि कति क्षति भएको छ भन्ने बारेमा धेरै कम जानकारी दिन्छन् । उपग्रहबाट प्राप्त तस्वीरहरूले यो देखाउन सक्दैनन् कि जमिन अत्यधिक धँसेको छ वा पहाडको भित्री भागमा गहिरा प्वालहरू बनेका छन् ।
सम्भवतः यो आक्रमणले देखाएको छ कि यद्यपि अमेरिकाले धेरै बम प्रयोग ग¥यो, तर ईरानले यति बलियो कङ्क्रिट संरचना बनाएको थियो कि ती बमहरू मुख्य हलसम्म पुग्न सकेनन्, न त भित्रको मेसिनरीलाई नै नष्ट गर्न सके । यी बमहरू (बंकर बस्टर बम) पहिलो पटक कुनै मिसनको लागि प्रयोग गरिएको हो । यसले परिस्थितिमा अझ अनिश्चितता ल्याएको छ । त्यसैले विस्फोटका झट्काले तीमध्ये धेरै मेसिनहरू आफ्नो धुरीबाट हटेर बिग्रिएको हुन सक्छ ।
के इरानले आणविक सामग्री अन्यत्र सारिसकेको हो ?
कति क्षति भएको हो भन्ने स्पष्ट तस्वीर पाउन गुप्तचर एजेन्सीहरूले अन्य माध्यमहरूबाट पनि जानकारी सङ्कलन गर्नुपर्ने हुन्छ । यसअन्तर्गत सिस्मिक डिटेक्टर (जसको प्रयोग भूकम्प विश्लेषणमा हुन्छ) को प्रयोग गर्न सकिन्छ । रेडिएशन सूँघ्ने उपकरणहरूको पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ (जसले विकिरणको पहिचान गर्छन्)। तर अन्तर्राष्ट्रिय निरीक्षकहरूले अहिलेसम्म कुनै यस्तो संकेत देखेका छैनन् ।
लिडार (लाइट डिटेक्शन एण्ड रेञ्जिङ) जस्ता सेन्सरहरू विमान वा ड्रोनबाट निस्कने लेजर पल्सको माध्यमबाट पहाडभित्रको थ्री–डी म्यापिङ गर्न सक्छन् । यसका अतिरिक्त, स्रोतहरू ईरानी सन्देशहरूको भूमिकासमेत अत्यन्त महत्त्वपूर्ण हुनेछ, जसले ईरानी अधिकारीहरू क्षति र त्यसको असरबारे के छलफल गरिरहेका छन् भन्ने कुरा जनाउन सक्छन् । यी सबै स्रोतहरूलाई निरन्तर अद्यावधिक गर्दै जानु पर्नेछ ताकि थप विश्वसनीय मूल्यांकन तयार गर्न सकियोस् ।
फोर्दो जस्ता स्थानहरूलाई गम्भीर क्षति पुगेको होस् वा तत्कालका लागि प्रयोगमा ल्याउन सकिने अवस्थामा नरहेका होउन् (जसरी अमेरिकी अधिकारीहरूले दाबी गरिरहेका छन्), त्यसको अर्थ यो होइन कि ईरानको सम्पूर्ण आणविक कार्यक्रम समाप्त भएको हो । किनकि यस्तो कार्यक्रम नयाँ स्थानमा फेरि सुरु गर्न सकिन्छ ।
आक्रमण हुनु केही समयअघि फोर्दोमा धेरै ट्रकहरू देखिएका थिए । तर, मुख्य प्रश्न यो हो कि ती ट्रकहरूले के बोकिरहेका थिए र ती सामग्रीहरू अहिले कहाँ छन् ? सबै संकेतहरूले यही देखाउँछन् कि इरानले आफ्नो उच्च गुणस्तरको संवर्धित युरेनियमको भण्डार कुनै अर्को स्थानमा सारिसकेको छ । अर्को पहाड पिकऐक्स अहिले विश्वभरका नजरमा आएको छ र सम्भावना छ कि इरानले त्यहाँ केही सेन्ट्रिफ्युज मेसिनहरू पनि पु¥याइसकेको होस् ।
यो अमेरिकी आक्रमणले निश्चित रूपमा ईरानको आणविक कार्यक्रमलाई पछाडि धकेलेको छ । तर कति पछाडि ? यसको उत्तर यो कुरामा निर्भर हुनेछ कि आक्रमणपश्चात् वास्तवमा बाँकी के के छ । यो कुनै निश्चित उत्तर हुने छैन – केवल अनुमानमात्र हुनेछ ।
यसको मतलब यो हो कि आउने महिनाहरूमा इरानको आणविक कार्यक्रम बुझ्न गुप्तचर एजेन्सीहरूको काम अझ बढी गहिरो र निर्णायक बन्नेछ । र, यदि संकेतहरू प्राप्त भए कि इरान लुकीछिपी आफ्नो कार्यक्रम पुनः सुरु गर्दैछ वा आणविक बम निर्माणको दौडमा लागेको छ भने यो संघर्ष फेरि भड्कन सक्नेछ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस्